In 2027 mogen er geen te hoge concentraties van gewasbeschermingsmiddelen (normoverschrijdingen) meer worden aangetroffen in het water. Om te volgen of deze doelstelling wordt gehaald meet Hoogheemraadschap van Rijnland sinds 2014 op vaste meetpunten in het agrarische gebied.
Helaas blijkt uit deze monitoring dat er in 2024 toch meer normoverschrijdingen waren ten opzichte van 2023. De dalende lijn van de afgelopen drie jaar zet zich niet door en het wordt een grote uitdaging de gestelde doelen in 2027 te halen. Deze ontwikkeling is slecht voor de waterkwaliteit en de ecologie. Te veel en te hoge concentraties aan gewasbeschermingsmiddelen is schadelijk voor de organismen die in het water leven.
Figuur 1: Gemeten aantal normoverschrijdingen van de jaargemiddelde norm (JG-MKN/MTR) en de maximaal aanvaardbare concentratie (MAC-MKN). De cijfers in de staafdiagram geeft het aantal normoverschrijdingen per norm en de waarde boven de staaf geeft het totaal aantal normoverschrijdingen.
De gemeten concentraties worden getoetst op twee soorten normen:
- Chronische blootstelling (JG-MKN): Een jaargemiddelde norm voor effecten op waterorganismen op langere termijn. Voor de officiële toetsing wordt van de maandelijks gemeten concentraties in een jaar de gemiddelde waarde berekend en vergeleken met de norm.
- Acute blootstelling (MAC-MKN): Een maximaal aanvaardbare concentratie voor een acuut effect. Van concentraties boven deze norm gaan sommige waterorganismen direct dood. Voor deze norm worden individuele concentraties vergeleken met de norm. Vaak is deze norm hoger dan de norm voor chronische blootstelling.
Met name in het bollen- en akkerbouwgebied namen de overschrijdingen toe
Rijnland meet sinds 2014 op vaste meetlocaties bij de vijf agrarisch sectoren/teeltgroepen. De meetlocaties zijn gelieerd aan een sector doordat de betreffende teeltgroep daar aanwezig is. Er is zo min mogelijk invloed van andere bronnen op deze vaste meetlocaties. De stijging van het aantal normoverschrijdingen komt doordat er op de meetlocaties bij de akkerbouw en in het bollengebied meer normoverschrijdingen zijn gemeten. Bij glastuinbouw en boomteelt zijn de aantallen normoverschrijdingen ten opzichte van 2024 net iets lager, al is de daling gering. In de gebieden met veel grasland worden nauwelijks gewasbeschermingsmiddelen gebruikt. Op deze meetlocaties worden dan ook al jaren geen normoverschrijdingen gemeten.
Meeste normoverschrijdende gewasbeschermingsmiddelen hebben agrarische toelating
Zeventien verschillende gewasbeschermingsmiddelen werden normoverschrijdend aangetoond. Van deze middelen is ongeveer 70% toegelaten in de betreffende teelten.
Ook werden er een aantal verboden middelen gemeten (20% van het aantal normoverschrijdingen). De meest opvallende was de stof dichloorvos. Dit middel is al vele jaren verboden. De kans is groot dat de normoverschrijdingen niet zijn veroorzaakt door illegaal gebruik maar door nalevering uit bodemlagen of waterbodem. Dit als gevolg van de extreme regen in najaar 2023 en winter 2024. Omdat illegaal gebruik niet is uit te sluiten heeft Rijnland bij het aantreffen van de normoverschrijdingen van dichloorvos een melding gedaan bij de Nederlandse Voedsel- en Waren autoriteit.
De overige 10% van de normoverschrijdingen komt door middelen die alleen toegelaten zijn als biocide in bijvoorbeeld vlooienbanden voor hond en kat. Waarschijnlijk komen deze stoffen door particulier gebruik via de waterzuivering in het oppervlaktewater terecht. Rijnland doet daarom nader onderzoek bij de waterzuiveringen om dit in beeld te krijgen.
Het terugdringen van de normoverschrijdingen is noodzakelijk
Teveel gewasbeschermingsmiddelen in het oppervlaktewater is schadelijk voor planten en dieren die daar leven. Daarnaast bestaat het risico dat middelen verboden worden als ze regelmatig in te hoge concentraties worden aangetroffen.
Het terugdringen van emissies bij gebruik van gewasbeschermingsmiddelen is dus noodzakelijk. Het is daarom belangrijk dat alle sectoren emissiebeperkende maatregelen nemen. Via Landbouwportaal Rijnland kunnen agrariërs daarom kosteloos advies krijgen over het verminderen van emissies. Ook zijn er mogelijkheden voor subsidie.
Ook particulieren kunnen helpen bij het terugdringen van gewasbeschermingsmiddelen in het milieu door natuurlijk te tuinieren zonder deze middelen.